ผลงานศิลปะ 5 ชิ้นที่ทำขึ้นในช่วง 20 ปีที่ผ่านมานำออกประมูลโดย Sotheby’s ฮ่องกงเมื่อวันที่ 5 เมษายน และทำเงินได้ 22.9 ล้านดอลลาร์สหรัฐ นับเป็นสถิติสูงสุดของ ยาโยอิ คุซามะ ศิลปินหญิงชาวญี่ปุ่นวัย 94 ปีที่ยังคงวาดรูปทุกวันและไม่เคยหมดไอเดีย
ผลงานชิ้นทำเงินของคุซามะ ได้แก่ Pumpkin (L) ประติมากรรมสำริดรูปทรงฟักทองที่ทำขึ้นในปี 2014 คุซามะเคยตอบคำถามที่ว่าทำไมต้องเป็นฟักทอง เธอตอบว่า “เพราะรูปร่างมันตลกดี” ซึ่งคนที่เห็นขำไปกับเธอได้ประมูลไปในราคา 7.98 ล้านเหรียญ ส่วน A-Pumpkin (BAGN8) ภาพเขียนฟักทองโปรยจุดดำทำเงินได้ 7 ล้านเหรียญ
My Heart is Flying to the Universe ผลงานในปี 2018 ที่ทำเป็นกล่องกรุกระจกเงาติดไฟแอลอีดีด้านใน ผู้ชมต้องแหย่หน้าไปส่องผลงานจากรูที่คุซามะเจาะไว้ให้ ซึ่งก็มีคนอยากได้ไปส่องดูที่บ้านในราคา 3.29 ล้านเหรียญ โดยงานชิ้นนี้คล้ายกับผลงานสร้างชื่อของคุซามะ ‘Infinity Mirror Rooms’
Infinity Mirror Rooms จัดแสดงถึงปี 2024 ที่พิพิธภัณฑ์ Tate Modern
แต่ยังไม่มีผลงานชิ้นใดทำลายสถิติ Infinity Nets ภาพเขียนทุ่งแห่งจุดที่ประมูลได้ 10.9 ล้านเหรียญเมื่อปี 2022 โดยแกลเลอรี Phillips
“โลกของเราเป็นเพียงจุดหนึ่งจุดท่ามกลางดาวนับล้านดวงในจักรวาล จุดคือวิถีแห่งนิรันดร” คุซามะเขียนประโยคนี้ไว้ในอินสตาแกรม @yayoikusama_
ยาโยอิ คุซามะเพิ่งฉลองวันเกิดเมื่อวันที่ 22 มีนาคมที่ผ่านมา ในวัย 94 ปี เธอเพิ่งออกหนังสือรวบรวมผลงานตั้งแต่ปี 1945 จนถึงปี 2022 พร้อมเผยว่า ยังคงวาดรูปทุกวันในสตูดิโอที่อยู่ไม่ไกลจากสถาบันจิตเวชที่เธอยินยอมพาตัวเองเข้าไปรักษาและอยู่ที่นั่นมาตั้งแต่ปี 1977 ตราบจนทุกวันนี้
ในปี 2018 คุซามะมีหนังเป็นของตัวเองชื่อ Kusama: Infinity สารคดีชีวิตและงานของคุซามะโดยผู้กำกับหญิง Heather Lenz ที่อยากจะบอกเล่าเรื่องราวของศิลปินหญิงผู้ทำศิลปะลายจุดมาตั้งแต่ปี 2001 แต่ไม่ได้ทำเสียทีเพราะโดนบริษัทหนังปฏิเสธทุกเจ้าด้วยเหตุผลว่า คุซามะ ยาโยอิ ใครอ่ะ และ ไม่มีใครอยากดูหนังเกี่ยวกับศิลปินผู้หญิงหรอก
คุซามะ ยาโยอิ ในสตูดิโอที่นิวยอร์กปี 1960
ชะช้า หารู้ไม่ว่าในปี 2013 David Zwirner แกลเลอรีในนิวยอร์กต้องจำกัดเวลาคนให้ชมผลงานของคุซามะคนละ 45 วินาที และในปี 2018 Hirshhorn Museum ในวอชิงตันดีซีจำกัดเวลาคนดูศิลปะของคุซามะคนละ 30 วินาที มีคนชมผลงานของเธอในแกลเลอรีและพิพิธภัณฑ์ทั่วโลกรวม 5 ล้านราย และตอนอายุ 88 ปี เธอเปิดแกลเลอรี 5 ชั้นของตนเองในโตเกียว
“ฉันไม่รู้สึกถึงความแตกต่างระหว่างผลงานในยุคแรกกับปัจจุบัน ฉันไม่เคยหมดไอเดีย ก็เลยจะแสดงสิ่งใหม่ๆต่อไปเรื่อยๆ” คุซามะในวัย 94 กล่าว
ในหนังสารคดี คุซามะเล่าถึงชีวิตของตนเองที่เกิดในครอบครัวผู้มีอันจะกิน ซึ่งทำกิจการเพาะกล้าไม้บนภูเขาส่งขายทั่วญี่ปุ่น ในวัยเด็กเธอจะเอาสมุดวาดเขียนไปนั่งวาดรูปในทุ่งดอกไวโอเล็ตที่คนงานเพาะเอาไว้ในเมืองมัตสึโมโตะ แล้ววันหนึ่งเธอก็ ‘ได้ยิน’ ดอกไวโอเล็ตพูด “ฉันนึกว่ามีแต่มนุษย์เท่านั้นที่พูดได้ ไม่รู้มาก่อนเลยว่าดอกไวโอเล็ตก็พูดได้เหมือนกัน” นั่นเป็นครั้งแรกที่เธอเห็นภาพหลอน อาการที่จะอยู่กับเธอไปจนชั่วชีวิต
อาการหลอนอาจรบกวนจิตใจ แต่เธอหาทางอยู่กับมันให้ได้ และการวาดภาพหลอนนั้นออกมาก็เป็นหนทางเยียวยาตนเอง ดังที่เธอเล่าถึงวัยเด็กที่เติบโตมาในครอบครัวที่ใช้ความรุนแรงจนสร้างบาดแผลในจิตใจให้เธอว่า “หลังจากจ้องลายดอกไม้สีแดงบนผ้าปูโต๊ะ พอเงยหน้าขึ้น ฉันก็เห็นทั้งห้อง ทั้งตัวฉัน และทั้งจักรวาลมีแต่ดอกไม้สีแดงอยู่ทุกทุกที่ ทันใดนั้นวิญญาณของฉันก็สูญสลาย ฉันคืนกลับสู่สภาวะอนันต์ รวมเป็นหนึ่งเดียวกับเวลานิรันดร์และพื้นที่สัมบูรณ์”
อาจเป็นห้วงขณะหนึ่งที่เธอรู้สึกเช่นนั้น แต่โดยทั่วไปแล้วคุซามะบรรยายตัวเองว่าเป็นคน “เบื่อง่าย ขี้หงุดหงิดและขี้ระแวงอย่างลึกซึ้ง”
ขณะที่ก็ใช้ชีวิตอยู่กับภาพหลอนในหัวมาเรื่อยๆ คุซามะก็วาดมันออกมาให้คนอื่นเห็นด้วย จนกลายเป็นจักรวาลศิลปะลายจุดที่กลายเป็นเอกลักษณ์ของเธอ
ในจิตวิทยาสาย Carl Jung วิเคราะห์ไว้ว่า การวาดรูปวงกลมสะท้อนว่าบุคคลผู้นั้นมองหาความสมบูรณ์ในชีวิต หรือการรวมเป็นหนึ่งเดียวกับทุกสิ่งทุกอย่าง
นักจิตวิทยาแนะนำให้ใช้การเดินเป็นการผ่อนคลายความเครียด (เหมือนที่ Steve Jobs ชอบคุยงานสำคัญๆระหว่างเดินไปเรื่อยๆ) โดยแนะนำว่าถ้าเครียดมากๆ ให้เดินในเส้นทางที่เป็นวงกลม เพื่อจะได้ไม่ต้องเผชิญทางแยกให้สมองต้องเหนื่อยกับการตัดสินใจ
ในนิยายว่าด้วยชีวิตของยอดนักดาบมูซาชิ สมัยที่พยายามฝึกฝนตนเองด้วยการฝึกดาบจริงและฝึกดาบใจ มูซาชิเฝ้าติดตามพระอาจารย์เซนรูปหนึ่งซึ่งปฏิเสธจะสอนวิชาดาบใจแก่เขาเรื่อยมา กระทั่งวันหนึ่งมูซาชิเดินตามพระอาจารย์ที่ออกจาริกเรื่อยไป สักพักท่านก็หยุด หยิบกิ่งไม้มาขีดบนพื้นรอบเท้ามูซาชิแล้วเดินจากไป เมื่อก้มลงมองปลายเท้า มูซาชิได้ค้นพบวิชาฝึกฝนจิตใจอันยิ่งใหญ่ เมื่อบนพื้นปรากฏเป็นรูปวงกลมล้อมรอบปลายเท้าของเขา นั่นหมายความว่า เมื่อเราเป็นหนึ่งเดียวกับทุกสิ่ง ไม่มีอดีตหรืออนาคต ไม่มีจุดเริ่มต้นหรือจุดสิ้นสุด
“วงกลม วงกลม วงกลม ไม่ว่าจะเพ่งมองขนาดไหน วงกลมก็ยังโค้งมน ไม่มีหักงอ ไม่มีจุดเริ่มต้น และไม่มีจุดสุดท้าย …หากวงกลมนี้ขยายออกไปเรื่อย ๆ อย่างไร้ขอบเขตมันก็จะกลายเป็นฟ้าดิน เป็นมหาจักรวาลอันกว้างใหญ่ไพศาล เป็นเอกภพ และหากบีบวงกลมนี้ให้แคบลงเรื่อย ๆ มันก็จะกลายเป็นเพียง ‘จุด’ จุดหนึ่งบนตัวเรา” มูซาชิ ฉบับท่าพระจันทร์ special edition โดยสุวินัย ภรณวลัย
การหลอมรวมตัวเองกับทุกสิ่งคือแก่นของวิชาดาบใจ เมื่อประลองดาบครั้งใด มูซาชิจะเพ่งสมาธิ รวมกายกับดาบเป็นหนึ่งเดียวแล้วฟันดาบลงไป เขาพิชิตผู้ท้าประลองทุกรายได้ในดาบเดียวจนลือลั่นไปทั้งพิภพว่าเป็นยอดนักดาบ
Robert J. Landy อาจารย์ด้านจิตวิทยา ผู้ก่อตั้งโปรแกรม Drama Therapy Program ที่ New York University กล่าวถึงความหมายของวงกลมในทางจิตวิทยาว่าเป็นการดึงสมาธิกลับมาสู่ตนเอง คืนกลับสู่ภายใน หรืออีกความหมายหนึ่งว่า “คุณวาดวงกลม เพราะคุณพยายามจะติดชิ้นส่วนที่แตกสลายในชีวิตเข้าด้วยกันอีกครั้ง”
ณ จุดหนึ่งในอดีต คุซามะ ยาโยอิใช้จุดบำบัดความป่วยไข้ของตนเอง และ ณ จุดหนึ่งในปัจจุบัน เธอวาดจุดเพื่อจะประกาศว่า “ในฐานะศิลปิน ฉันคิดว่าเป็นสิ่งสำคัญที่เราต้องแบ่งปันความรัก สันติภาพและความหวังให้ผู้คนที่ทุกข์ยากและไม่มีโอกาสได้ชื่นชมศิลปะ และฉันจะทำให้ดีที่สุดในการสร้างศิลปะที่ส่งข้อความว่า ‘รักนิรันดร์’ แก่คนรุ่นต่อๆไป”
Words: Suphakdipa Poolsap
ข้อมูลจาก
- https://www.theartnewspaper.com/2023/01/03/yayoi-kusama-tells-us-about-her-life-work-and-artist-connections
- https://www.widewalls.ch/news-feed/yayoi-kusama-works-sothebys-hong-kong
- https://www.artnews.com/art-news/news/yayoi-kusama-sothebys-hong-kong-auction-1234663243/
- https://www.psychologytoday.com/us/blog/couch-and-stage/201707/why-do-i-make-circles
- https://www.theguardian.com/artanddesign/2018/sep/23/yayoi-kusama-infinity-film-victoria-miro-exhibition
- https://www.phillips.com/detail/yayoi-kusama/UK010622/18
- https://www.christies.com/features/10-things-to-know-about-Yayoi-Kusama-7373-1.aspx#:~:text=She%20now%20lives%20voluntarily%20in,been%20her%20home%20since%201977.
